انواع ملات در ساختمان سازی

انواع ملاتها برای پروژه ساختمانی و عمرانی :

انواع مختلف ملاتها به شرح زیر می­باشند:

الف- ملات گل و کاهگل: این ملات از مخلوط کردن خاک رس و آب و ورز دادن مخلوط، تا آنجا که که خاک رس آب بکشد و به حالت خمیری درآید، بدست می­آید. هر چه مقدار خاک رس در این ملات بیشتر باشد، جنس ملات چسبناکتر است. ملات گل رس هنگام خشک شدن (پس دادن آب)  جمع می­شود و ترک برمی­دارد. برای جلوگیری از ترک خوردن این ملات به آن کاه می­افزایند و آن را می­خوابانند تا خاک رس خوب آب بمکد و کاه خیس بخورد و نرم شود.

ملات کاهگل به علت سبکی وزن، عایق حرارتی خوبی است و به همین دلیل درگذشته سقف زیرین شیروانیهای دوپوشه را با این ملات از داخل اندود می­کردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگیرد. در ساختن کاهگل برای نما باید باید از کاه نرم و ریز استفاده کرد. برای ساختن هر متر مکعب کاهگل، حدود 45 تا 50 کیلوگرم کاه لازم است. چنانچه در آب ملات کاهگل کمی نمک طعام اضافه کنند، به علت خاصیت جذب و نگهداری رطوبت که در نمک وجود دارد، ملات بیشتر خمیری می­ماند و بهتر جلو عبور آب را می­گیرد، به علاوه از آنجا که نمک درجه انجماد آب را پایین می­آورد، در فصول سرد این ملات دیرتر یخ می­زند. گاهی اوقات به ملاتهای گلی به منظور آب­بندی و دوام بیشتر، امولسیون قیر اضافه می­کنند. افزودن ماسه به ملات گل، سبب کاهش جمع شدگی و در نتیجه کاهش ترک خوردگی آن می­گردد.

ب- ملات گل آهک: دو اشکال عمده به شرح زیر در ملات گل وجود دارد:

1- انقباض ناشی از خشک شدن و ترک خوردن.

2- وارفتن ملات در آب و آب شستگی.

افزودن آهک به خاک، اشکالات فوق را برطرف می­کند. ملات گل آهک یک ملات آبی می­باشد که برای گرفتن و سخت شدن به دی اکسید کربن هوا نیاز ندارد. سیلیس و آلومین موجود در خاک رس در مجاورت آب با آهک ترکیب شده  سیلیکات کلسیم و آلومینات کلسیم را پدید می­آورند که در برابر آب شستگی و وارفتن مقاوم می­باشند. این ملات برای فرش کردن، آجر کاری و سنگ کاری مناسب است.

ملات شفته آهکی: این ملات از اختلاط خاک رس با دوغاب آهک بدست می­آید. استفاده از خمیر آهک یا گرد آهک شکفته در ساخت ملات شفته آهکی مجاز نمی­باشد. بهترین خاک برای ساختن شفته آهکی، خاک برگرفته از زمین شنی با دانه بندی پیوسته است که ریز دانه­های آن از 25 درصد و خاک رس آن از 15 درصد وزن کل خاک کمتر نباشد. شفته آهکی ساخته شده با دوغاب آهک در صورتیکه خوب عمل آوری شده باشد، مقاومت 7 روزه­ای معادل 5 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و مقاومت 28 روزه­ای معادل 10 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع خواهد داشت که این مقاومت برای بستر پی ساختمان یا راه کافی می­باشد. شفته آهکی در محیط­های گرم سریعتر مقاومت نهایی خود را بدست می­آورد به همین دلیل استفاده از آن برای مناطق گرمسیر مناسبتر از مناطق سردسیر می­باشد.

ت- ملات ساروج: پیش از اختراع سیمان ملات ساروج را برای اندود و آب بندی کردن آب انبارها و حوض­ها مصرف می­کردند ولی امروزه مصرف آن بسیار کم شده است و ملات سیمان جای آن را گرفته است. ماده چسباننده این ملات از اختلاط آهک، خاکستر و آب حاصل می­شود. برای قوام و چسبندگی به آن خاک رس اضافه می­کنند و ماسه بادی نیز درآن نقش پرکننده و استخوان بندی دارد. برای جلوگیری از ترک خوردگی به آن لویی (پنبه جگن) یا موی بز می­زدند. خاکستر دارای مقدار زیادی سیلیس غیر بلوری است که به هنگام اختلاط با دوغاب آهک با آن ترکیب شده و سیلیکات کلسیم به وجود می­آید، ولی این عمل به کندی پیش می­رود و از این جهت ملات ساروج کندگیر است.

ملات ساروج از اختلاط 10 پیمانه گرد آهک شکفته، 7 پیمانه الک شده، یک پیمانه خاک رس، یک پیمانه ماسه بادی، 30 تا 50 کیلوگرم لوئی (برای هر متر مکعب ملات) و آب به مقدار کافی و ورز دادن آنها به دست می­آید.

ث- ملات گچ خالص: این ملات از پاشیدن گچ در آب و به هم زدن آن بدست می­آید. این ملات بسیار زودگیر است و به همین دلیل برای کارهایی که باید با سرعت انجام شوند مناسب است. برای به تاخیرانداختن زمان گیرش گچ به آن خاک رس، خمیر آهک و سرشیم نجاری اضافه می­کنند. ملات گچ خالص برای قشرمیانی سفید کاری و همچنین برای اتصال قطعات گچی به همدیگر بکار می­رود.

ج- ملات گچ کشته: برای ساختن ملات گچ کشته، هنگام گیرش ملات، آن را ورز می­دهند تا بلورهای گچ مهلتی برای شکل گیری پیدا نکنند و بلور یکپارچه گچی ایجاد نشود. گچ کشته در تماس با اجسام سفیدی پس می­دهد و بسیار نرم است.

وجود آهک نشکفته، آهک دو آتشه (سوخته) و منیزی سوخته در ملاتهای گچی، سبب ایجاد آلوئک در اندودهای گچی می­شود.

چ- ملات گچ مرمری: این ملات در اندودکاری نقاط مرطوب و مکانهایی که نیاز به شستشو دارند، بکار می­رود.

ح- ملات گچ و خاک: ملات گچ و خاک از مخلوط کردن گچ با گرد خاک رس با نسبت­های 1به 2 تا 1 به 1 بدست می­آید. ملات گچ و خاک با نسبت 1به 1 به ملات گچ نیم و نیم معروف بوده و متداولتر است. به طور کلی وجود خاک رس، گرفتن ملات را کمی کندتر می­کند تا بدین ترتیب، علاوه بر مصرف کمتر گچ، فرصت کافی نیز برای مصرف آن قبل از گیرش کامل وجود داشته باشد:

اگر ملات گچ و خاک شروع به گرفتن کرده باشد، نباید مصرف شود و خرد کردن و آب زدن مجدد ملاتی به منظور مصرف آن مجاز نمی­باشد.

خ- ملات گچ و ماسه: از اختلاط ملات گچ با ماسه ریزدانه ملات گچ و ماسه ساخته می­شود که می­توان از آن به جای ملات گچ و خاک برای زیرسازی اندودها در نقاطی که ماسه بادی یا ساحلی یا رودخانه­ای ریزدانه فراوان است، استفاده کرد. حداکثر اندازه درشت­ترین دانه در ماسه برای ساختن این نوع ملات نباید از 2 میلیمتر بزرگتر باشد.

د- ملات گچ و پرلیت: از پرلیت منبسط و گچ، ملات سبکی ساخته می­شود که جاذب صوتی مناسب و عایق حرارتی خوبی است. اندود پرلیت و گچ از نفوذ آتش به اسکلت فولادی و بتن فولادی و بتن فولادی ساختمانها جلوگیری نموده و خطر گسترش آتش را کاهش می­دهد.

ذ- ملات گچ و آهک: ملات گچ برای مناطق خشک مناسب است و آن را نمی­توان در نقاطی که رطوبت نسبی هوا از 60% تجاوز می­کند، مصرف نمود. در این نواحی استفاده از ملات گچ و آهک مناسبتر است. افزودن 3 پیمانه خمیر آهک به یک پیمانه گچ یا دو قسمت وزنی گرد آهک شکفته به یک قسمت گچ، آن را کندگیر کرده و برای قشررویی مناسب می­سازد. برای مناطق مرطوب، ملات گچ و آهک مذکور مناسبتر است، زیرا پس از مدتی که از مصرف آن گذشت، آهک با گرفتن گاز کربن از هوا به سنگ آهک تبدیل می­شود که جسمی سخت و در برابر آب و بخار پایدار است.

ر- ملات ماسه سیمان: ماده چسباننده این ملات، سیمان پرتلند و ماده پرکننده آن، ماسه است. این ملات از نوع آبی و دارای مقاومت خوبی به ویژه در سنین اولیه است. ملات ماسه سیمان جمع می­شود و در سطوح بزرگ و بندکشیها ترکهای ریز(مویی) و درشت برمی­دارد. آب برف و باران بخصوص در موقع بوران به داخل اندود سیمانی و بند کشیها نفوذ کرده و حتی گاهی به داخل ساختمان سرایت می­کنند. برای زودگیر کردن ملات سیمانی هیچگاه نباید به آن گچ افزوده شود، زیرا چنین ملات و اندودی پس از مدتی متلاشی می­شود. وجود خاک رس در ماسه ملات سبب می­شود که دور دانه­های ماسه، دوغابی از خاک رس درست شود و سیمان نتواند به خوبی به آن بچسبد. وجود برخی مواد آلی در ملات، باعث دیرگی شدن آن می­شود. مواد سولفاتی موجود در ماسه، آب یا آجر مصرفی، باعث از هم گسیختگی ملات و کار آجری می­شود. به این علت میزان مواد مضر نظیر خاک رس، مواد آلی و سولفاتها در ملات محدود شده است. در مواقعی که خطر حمله سولفاتها مطرح است. باید از سیمان ضد سولفات نوع 2 تا 5 یا سیمان پوزولانی استفاده شود. گاهی اوقات برای مقابله با حمله ضعیف سولفاتها و سرما، توصیه می­شود عیار سیمان در ملات بیشتر اختیار شود، ولی باید در نظر داشت که هنگام نشست نامتعادل، کارهای پرسیمان ترکهای بزرگتری برمی­دارند، در حالی که در ملاتهای ضعیف ترکها در تمام کار پخش شده و به صورت مویی ظاهر می­شوند. برای شمسه گیری ملاتهای سیمان، هرگز نباید از گچ استفاده کرد، زیرا این دو ملات، به ویژه در صورت وجود رطوبت با یکدیگر ترکیب شده و متلاشی می­شوند.

ز- ملات با تارد (ماسه- سیمان- آهک): ملات با تارد مخلوطی است از ماسه، سیمان، آهک و آب به مقدار کافی. متداولترین نسبت اختلاط برابر 1:1:6 (یک حجم سیمان یک حجم آهک و 6 حجم ماسه) می­باشد. حجم ماده پر کننده ملات، باید ¼2 حدود  تا 3 برابر ماده چسباننده باشد و نمی­تواند از این حدود تجاوز کند. در صورت کمتر شدن، جمع شدگی (انقباض) و به دنبال آن ترک خوردگی ملات اتفاق خواهد افتاد و در صورت بیشتر شدن، کارایی ملات کم می­شود.